چگونه از تماشای یک فیلم لذت ببریم و آن را درک کنیم؟
مقدمه
سینما رسانهای ارزشمند است که تمام اندیشهها و احساسات انسانی را در خود پرورش داده و بهعنوان زبانی تصویری، ارتباطی عمیق با مخاطب برقرار میکند. سینما ترکیبی از تکنیک و هنر است و درعینحال، نباید از جنبه سرگرمکننده آن غافل شد. چراکه بیشتر مردم فیلمها را به دلیل سرگرمکنندگی تماشا میکنند. همانطور که آلفرد هیچکاک گفته است:
«سینما تاوانی دارد به نام سرگرمی»
آلفرد هیچکاک
اما نباید فیلم را فقط از منظر هنر یا سرگرمی دید، بلکه باید به دنبال کشف و درک مفاهیم آن باشیم تا بتوانیم ارتباط عمیقتری با سینما برقرار کنیم. گاهی ممکن است فیلمی را به خاطر بازیگر معروف، کارگردان، یا حتی داستان آن ببینیم. درحالیکه برخی مخاطبان حرفهایتر، فیلمها را از نظر فیلمبرداری، نورپردازی، صداگذاری، تدوین، روایت، تبلیغات یا جوایز کسبشده دنبال میکنند. حتماً برای شما هم پیشآمده که از تماشای یک فیلم لذت برده باشید یا برعکس، نتوانسته باشید با آن ارتباط برقرار کنید؛ حتی اگر آن فیلم برنده جوایز معتبری شده باشد.
سینما هنر دیدن است، همانگونه که موسیقی هنر شنیدن. جدا از نوع فیلم، نحوه تماشای آن نیز مهم است. بهبیاندیگر، فیلم دیدن آداب و اصولی دارد و بهتر است با احترام و در شرایط مناسب انجام شود. سینما هنری است که تأثیر گستردهای بر جامعه و افراد میگذارد.
در کشورهای غربی، به دلیل سیستم مناسب اکران، مردم فرهنگ درست فیلم دیدن را آموختهاند. علاوه بر فیلمهای روز، آثار قدیمی و مهم تاریخ سینما نیز در سینماهای آنها به نمایش درمیآید. اما در کشور ما این امکان کمتر فراهم است و این موضوع آسیبهایی به فرهنگ فیلم دیدن وارد کرده است.
از اواخر دهه شصت، فرهنگ سینما رفتن در ایران تا حدی از بین رفته است. این مسئله فقط مربوط به مخاطبان خاص یا فعالان حوزه سینما نیست؛ زیرا سینما و هنر بهطورکلی برای همه مردم از همه اقشار جامعه است. اگر عموم مردم بدانند چگونه باید فیلم ببینند، سلیقه و دیدگاهشان بهمرور تربیت میشود و این امر به ارتقای کیفیت آثار تولیدشده نیز کمک میکند. علاوه بر این، برای کسانی که قصد ورود به سینما را دارند، بهترین راه یادگیری، تماشای فیلم است. دیدن فیلم، همراه با مطالعه نقدها و تحلیلها، مانند یک دانشگاه سینمایی است.
روزی خبرنگاری از کوئنتین تارانتینو پرسید: «شما در کدام دانشگاه تحصیل کردهاید؟» و او در پاسخ گفت:
«من به سینما رفتهام».
کوئنتین تارانتینو
روشهای مناسب برای فیلم دیدن
فیلم را در پرده سینما ببینید
درک عمیق ذات فیلم و برقراری ارتباط دقیقتر با آن، زمانی اتفاق میافتد که فیلم را بر روی پرده سینما تماشا کنید. چراکه فیلمهای سینمایی اساساً برای نمایش در سینما تولید میشوند. بزرگ بودن پرده سینما این امکان را فراهم میکند که جزئیات صدا و تصویر را بهتر ببینید و بشنوید. همچنین، تاریکی سالن سینما، نسبت بزرگ پرده نمایش و تمرکز مخاطب، او را به دنیای درونی فیلم میبرد. در این شرایط، تماشاگر کاملاً در فیلم غرق شده و معمولاً داستان و روابط شخصیتها را دنبال میکند. البته برخی مخاطبان خاص نیز به مباحث فنی مانند نورپردازی، صدا، تدوین و موسیقی توجه ویژهای دارند.
تماشای فیلم در سینما نهتنها ارزش هنری اثر را بهتر منتقل میکند، بلکه باعث میشود فیلم در ذهن مردم ماندگار شود و حتی به فروش بالایی دست پیدا کند. حال تصور کنید یک فیلم ارزشمند با تمام جزئیات فنی وارد شبکه نمایش خانگی شود و بر روی تلویزیون یا سایر پخشکنندهها دیده شود؛ در این حالت، فیلم تأثیر سینمایی خود را از دست داده و ارتباط کمتری با مخاطب برقرار میکند.
گذشته از چالشهایی مانند هزینههای بالا، مشکلات اقتصادی و رشد شبکههای مجازی، که باعث کاهش تعداد مخاطبان سینما شدهاند، سینما رفتن همچنان یک فرهنگ عمومی است که تأثیر زیادی بر اقتصاد کشور دارد. علاوه بر این، سینما بهعنوان یک رسانه، با ارائه فیلمهای ارزشمند، میتواند نقش مهمی در فرهنگسازی ایفا کند.
در نتیجه، بهترین راه تماشای فیلم، دیدن آن در سینما است.
از سینمای کلاسیک شروع کنید
فیلمهای کلاسیک، به دلیل پایبندی به قواعد و اصول سینمایی و روایت خطی داستان، گزینهای مناسب برای شروع فیلمبینی، آشنایی با تاریخ سینما و یادگیری روشهای روایت هستند. این فیلمها ارتباط بهتری با مخاطب برقرار میکنند و بسیاری از بهترین و خوشساختترین آثار تاریخ سینما به دوران کلاسیک تعلق دارند.
تماشای سینمای کلاسیک باعث پختگی مخاطب شده و ناخودآگاه جوهره سینمای ناب را به بانک تصویری ذهن او منتقل میکند. درک سینمای مدرن بدون شناخت سینمای کلاسیک دشوار یا حتی ناممکن است؛ چراکه فیلمهای مدرن با شکستن قواعد سینمای کلاسیک، هویت مدرن خود را شکل دادهاند. اگر فردی بدون آشنایی با سینمای کلاسیک فقط فیلمهای معاصر را ببیند، ذهن و ذائقهاش به نحوی تربیت میشود که در مواجهه با فیلمهای کلاسیک دچار چالش شود.
بارها شاهد بودهایم که برخی افراد از «حوصلهبر» بودن فیلمهای کلاسیک شکایت میکنند. بله، تماشای آثار کارگردانانی چون آلفرد هیچکاک، اورسن ولز، اینگمار برگمان، ویتوریو دسیکا و دیگر بزرگان سینما، برای کسانی که به زرقوبرق سطحی فیلمهای امروزی عادت کردهاند، دشوار است. این موضوع ناشی از عدم پرورش درست دید سینمایی است.
نگذارید که گنجینهای همچون سینمای کلاسیک برای شما خستهکننده شود. این آثار نهتنها روشی مناسب برای شناخت سینما هستند، بلکه راهی برای ارتقا سطح هنری، یادگیری تحلیل و نقد فیلم و درک تاریخ سینما به شمار میروند.
کارگردانمحور فیلم ببینید
توصیه میشود فیلمها را بهصورت مجموعه آثار یک کارگردان تماشا کنید. در صورت امکان، فیلمهای او را از اولین اثر تا آخرین ساختهاش، به ترتیب سال تولید ببینید تا بتوانید رشد فکری و تخصصی او را در طول زمان دنبال کنید و تأثیر آثارش بر سینما را بهتر درک کنید. این روش، بهویژه برای شناخت کارگردانان مهم و تأثیرگذار، بسیار مؤثر است. و توصیه میشوداز کارگردانان مهم و تاثیر گذار انتخاب و شروع کنید.
برخی منابع مانند لیست ۲۵۰ فیلم برتر IMDB، منتخب گروههای مختلف منتقدان یا فهرستهای بهترین فیلمهای تمام دوران، برای شروع فیلمبینی حرفهای مناسب نیستند. زیرا این لیستها، به دلیل تنوع ژانر، سبک و دورههای تاریخی فیلمها، شناخت جامعی از سینما ارائه نمیدهند.
تماشای فیلمها از این فهرستها ممکن است باعث آشفتگی ذهنی شود و مخاطب نتواند تشخیص دهد کدام فیلم متعلق به کدام کارگردان یا دوره تاریخی است. از سوی دیگر، این لیستها معمولاً تنها تعداد محدودی از آثار یک کارگردان را شامل میشوند و نمیتوانند دید کاملی از کارنامهی یک فیلمساز ارائه دهند.
در مقابل، اگر کارگردانمحور فیلم ببینید و آثار یک فیلمساز را به ترتیب زمانی تماشا کنید، نهتنها کارگردان را بهتر خواهید شناخت، بلکه به تأثیر فیلمها، جایگاه کارگردان در تاریخ سینما و روند تکامل هنری او نیز پی خواهید برد. همچنین، بررسی زمان ساخت فیلم، موقعیت اجتماعی و تاریخی فیلمساز و تأثیرات دورهی زمانی بر آثار او، درک شما را از سینما عمیقتر خواهد کرد.
شناخت یک کارگردان، تنها به درک فیلمهای او محدود نمیشود، بلکه میتواند شما را با تاریخ، جغرافیا، فرهنگ، آدابورسوم و جایگاه سینمایی کشور او آشنا کند. علاوه بر این، مطالعه و تحلیل آثار یک فیلمساز برجسته، شما را با تکنیکهای کارگردانی آشنا میکند و حتی میتواند الهامبخش فیلمسازان جوان باشد.
قرار نیست بار اول فیلم را کاملاً درک کنید
فیلم خوب را چند بار ببینید
تماشای فیلم در مرتبهی اول معمولاً به درک جزئیات منجر نمیشود. مخاطب ابتدا درگیر داستان و سرنوشت شخصیتها میشود و دنبال میکند که «چه شد؟» و «چه خواهد شد؟». این موضوع طبیعی است و اغلب، درک عمیقتر فیلم به بار دوم یا چندین بار تماشا نیاز دارد. بنابراین، برای قضاوت درست و دریافت پیامهای پنهان، لازم است برخی فیلمها را چندین بار ببینید.
با تمرکز عمیق فیلم ببینید و خود را در آن رها کنید. فیلم قرار است شما را به دنیایی ببرد که در آن غرق شوید، با شخصیتها همراه شوید، درد و شادی آنها را حس کنید، و در نهایت به نوعی تخلیهی احساسی (کاتارسیس) برسید. تنها مانع این تجربه، برخورد نامناسب با فیلم است.
به قول بهرام بیضایی:
«آدم یا یک فیلم را دوست دارد یا ندارد. اینکه فیلمی را میفهمم یا نمیفهمم، خیلی معنی ندارد. یک فیلم یا خوب است یا بد»
بهرام بیضایی
گاهی ما فیلمی را کاملاً درک نمیکنیم اما آن را دوست داریم و بعدها راههای فهمیدن آن را پیدا میکنیم. اما برعکس، اگر از فیلمی لذت نبریم، شاید هیچگاه تمایلی به فهمیدنش نداشته باشیم. پس، لازم نیست در اولین برخورد، فیلم را کاملاً بفهمید؛ کافی است آن را دوست داشته باشید یا نداشته باشید.
یک فیلم خوب و خوشساخت، حتی در نگاه اول میتواند کیفیت بالای خود را نشان دهد و ارتباط عمیقی با مخاطب برقرار کند. همین نکته دلیل میشود که برخی فیلمها را بارها ببینیم.
اما برای درک بهتر و عمیقتر، پیشنهاد میشود فیلمهای مهم را چند بار تماشا کنید تا علاوه بر داستان، به مباحث فنی مانند کارگردانی، نورپردازی، فیلمبرداری، تدوین، موسیقی، صدا و همچنین دیدگاه و بینش کارگردان نیز توجه کنید.
فرمها و جریانهای سینمایی را بشناسید
در عرصهی هنر، تلاش کنید سبکها، جنبشها، فرمها و تکنیکهای مختلف را مطالعه کنید تا شناخت گستردهتری از سینما و سایر هنرها به دست آورید. تئوریهای سینمایی و تاریخ سینما، بهعنوان پیشنیاز و مکمل سواد بصری، بخشی از دانش و تفکر ما را تکمیل میکنند.
تمام فیلمها از نظر ساختار، سبک و نوع روایت یکسان نیستند. سینما فرمهای متعددی برای ارائهی محتوا در اختیار فیلمسازان میگذارد. قرار نیست تمام فیلمها داستانمحور باشند و همچنین فیلمهایی که داستان نمیگویند، الزاماً بد نیستند. متفاوت بودن فرم یک فیلم، چه در روایت و چه در تصویر، بهمعنای خوب یا بد بودن آن نیست.
شخصا اعتقاد دارم، میتوان گفت فیلم “خوب” یا “بد” در یک تعریف مطلق وجود ندارد؛ بلکه عدم درک ما از یک فیلم، عدم شناخت از سینمای یک کشور یا نگاه سلیقهای ما ممکن است باعث شود که اثری را بد یا خوب تلقی کنیم. بنابراین، عادت کنید که با همهی فیلمها یک نوع برخورد نداشته باشید.
برای مثال، فیلمهای ژانلوک گدار، فرانسوا تروفو و سایر فیلمسازان موج نوی فرانسه، در یک سیستم غیرهالیوودی تولید شدهاند و بر تئوری مؤلف تأکید دارند. این فیلمسازان با هدف تغییر قواعد کلاسیک سینما، جنبشی را پایهگذاری کردند که به موج نو معروف شد. اگر بدون شناخت این جریان سینمایی، فیلمهای آنها را تماشا کنید، ممکن است با انتظارات اشتباه سراغشان بروید.
پس، فرمها و جریانهای سینمایی را بشناسید و از تمام فیلمها یک چیز را انتظار نداشته باشید. همچنین مطالعهی تاریخ سینما و تفاوتهای سینمای مناطق مختلف جهان مانند شرق آسیا، خاورمیانه، روسیه، اروپای شرقی، اروپا و آمریکا، به درک بهتر فیلمها کمک میکند. چراکه هر کشور، سینمای خود را بر اساس فرهنگ، تاریخ و شرایط اجتماعیاش شکل میدهد.
نقدهای معتبر فیلمها را بخوانید
بعد از تماشای فیلم، کمی به خود فرصت دهید و از فضای فیلم فاصله بگیرید. سعی کنید فیلم را در ذهن مرور کرده، یافتهها و برداشتهای خود را دستهبندی کنید. سپس، اگر تمایل به بررسی و تحلیل عمیقتر اثر داشتید، نقدها و تحلیلهای معتبر را مطالعه کنید.
هم نقدهای مثبت و هم نقدهای منفی را مدنظر قرار دهید و نظرات منتقدان و تحلیلگران سینما را بررسی کنید. در این فرآیند، نظرات آنها را با برداشتهای خود مقایسه کرده و به اشتراکات یا تفاوتهای فکریتان پی ببرید. گاهی پیش میآید که مطالعهی نقدها، نگاه ما را به فیلمی که در ابتدا نپسندیدیم، تغییر دهد؛ چراکه شاید فیلم را با دقت کافی تماشا نکردهایم یا در زمان، شرایط یا سن و سال مناسبی برای درک آن نبودهایم.
تحلیلهای سینمایی، کلیدواژههای ارزشمندی را در اختیار ما میگذارند که به درک عمیقتر فیلمها کمک کرده و میتوان از آنها بهعنوان نکات آموزشی بهره برد. در این مسیر، باید به یاد داشت که تنها دیدن فیلمهای خوب کافی نیست؛ بلکه باید فیلمها را «خوب» دید. تماشای نادرست فیلم، میتواند لذت بردن از آثار ارزشمند تاریخ سینما را از بین ببرد.
گاهی حتی لازم است که عمداً فیلمهای ضعیف را نیز تماشا کنیم و دلایل ضعف آنها را تحلیل کنیم. مقایسهی فیلمهای ناموفق با آثار ارزشمند، باعث میشود که فیلمهای خوب را بهتر بشناسیم و به ویژگیهای مثبت آنها بیشتر توجه کنیم.
اگر مهارت صحیح فیلم دیدن را کسب کنید، حتی تماشای یک فیلم ضعیف نیز میتواند برای شما آموزنده باشد. در این صورت، هم از فیلمهای کلاسیک لذت خواهید برد و هم از آثار مدرن و تجربی. دیگر در مواجهه با فیلمهای ضدروایی یا سینمای هنری، احساس کسالت نخواهید کرد، زیرا نحوهی برخورد با انواع فیلمها را آموختهاید.
صفحه موبایل مناسب فیلم دیدن نیست
اندازه و قالب نمایش یک فیلم تأثیر مستقیمی بر درک، تجربه و ارتباط احساسی مخاطب با اثر دارد. هر فیلمی برای نمایش در ابعاد خاصی طراحی شده است و تماشای آن روی یک صفحهنمایش کوچک، مانند موبایل، باعث از بین رفتن بسیاری از جزئیات بصری و صوتی آن میشود.
پرده سینما، تلویزیون، لپتاپ و موبایل را با یکدیگر مقایسه کنید! آیا میتوان فیلمی را که برای پرده عظیم سینما ساخته شده، در همان اندازهی کوچک موبایل با همان کیفیت بصری و احساسی تجربه کرد؟ قطعاً نه. هیچ فیلمسازی، فیلمش را برای نمایش روی موبایل نمیسازد و هیچیک از تئوریهای سینمایی بر اساس استانداردهای صفحهنمایش موبایل تدوین نشدهاند.
سینما هنر تصویر و میزانسن است، و ماهیت واقعی آن بر روی پردهی سینما آشکار میشود. جلوههای بصری، جزئیات میزانسن، ترکیببندی صحنه، نورپردازی و بسیاری از عناصر فیلم تنها در یک پردهی بزرگ به چشم میآیند، درحالیکه در صفحهی موبایل بسیاری از این جزئیات از بین میروند.
علاوه بر بعد هنری، نرفتن به سینما، به صنعت فیلمسازی نیز آسیب میزند. سینما تنها یک رسانه نیست، بلکه یک هنر-صنعت مهم و تأثیرگذار است. در کشورهایی که نمایش فیلمهای خارجی یا برخی آثار خاص در سینماها امکانپذیر نیست، میتوان فیلم را در سینمای خانگی یا پروژکتور تماشا کرد. در بدترین حالت، لپتاپ یا تلویزیون گزینههای قابلقبولی هستند، اما موبایل هرگز!
البته، برخی افراد که عادت به سینما رفتن ندارند، فیلمها را در تلویزیون یا حتی موبایل تماشا میکنند و نظرات خود را درباره آنها بیان میکنند. در شرایط خاص، مانند عدم اکران فیلمهای خارجی در ایران، توقیف برخی آثار یا عدم دسترسی به سینماهای باکیفیت، تماشای فیلم در تلویزیون یا لپتاپ اجتنابناپذیر است. اما اگر امکانش را دارید، تجربهی سینمایی یک فیلم را فدای راحتی تماشای آن در موبایل نکنید.
نکات تکمیلی برای فیلم دیدن
این موارد و پیشنهادات ارائه شده، تنها نظرات و تجربیات شخصی هستند و به هیچوجه به عنوان قواعد مطلق مطرح نمیشوند. ممکن است هر کسی روش خاص خود را برای فیلم دیدن داشته باشد و ارتباط بهتری برقرار کند. به هر حال، دانستن اصول و قواعد میتواند کمک زیادی به شناخت صحیح فیلمها و قضاوت درستتر آنها کند.
* نکاتی هم درباره چگونه فیلم دیدن مطرح میکنم که قابل تشریح نیست و صرفا جنبه آگاهی داشته و بصورت تیتر و خلاصه توضیح ارائه میگردد و رعایت آنها الزامی است برای اینکه به فیلمها ارزش و حرمت قائل باشیم و با حرمت خاص به تماشای فیلمها بنشینیم.
- در محیط خلوت، ساکت و ترجیحاً تاریک فیلم ببینید.
این شرایط به شما کمک میکند تا از جزئیات فیلم بهرهمند شوید و غرق در دنیای آن شوید. - فیلمها را در زمان و حس و حال مناسب ببینید.
در مواقع بیحوصلگی یا خستگی، بهتر است فیلم تماشا نکنید.
شایسته است فیلم با انرژی و تمرکز بالا دیده شود. - هنگام فیلم دیدن مشغول خوردن خوراکی و تنقلات نباشید.
به فیلم توجه کنید و آن را با تمام حواس خود تجربه کنید. - ترجیحاً کل فیلم را یکجا ببینید و بین تماشا وقفه ایجاد نکنید.
برای حفظ پیوستگی داستان و تمرکز بیشتر، بهتر است فیلم را به صورت یکجا و بدون وقفه تماشا کنید. البته اگر فیلم طولانی است، میتوانید از استراحتهای کوتاه استفاده کنید، ولی در هر صورت بهتر است از وقفههای طولانی اجتناب کنید. - هنگام تماشای فیلم و سریال، تنها باشید یا با افراد اهل فن تماشا کنید.
حضور افراد با علاقه و شناخت نسبت به سینما میتواند تجربه فیلم دیدن را غنیتر کند. - نسخههای اصلی بدون سانسور فیلمها را ببینید.
دیدن نسخههای سانسورشده و دوبله شده فیلمها به نوعی از بین بردن حق مطلب و کاهش اثر هنری آن است. برای درک کامل اثر، بهتر است نسخه اصلی و بدون تغییر آن را تماشا کنید. - اگر به هنر و سینما علاقهمند هستید، فیلم را با عشق و افتخار ببینید.
فیلم دیدن میتواند یک علاقه واقعی و عمیق به این هنر باشد. با دقت و احترام به سینما نگاه کنید و از تماشای آن به عنوان فرصتی برای رشد فرهنگی و فکری بهره ببرید. - فیلم دیدن را به عنوان عادت روزمره یا هفتگی در برنامهتان قرار دهید.
شایسته است تماشای فیلم، به یک بخش طبیعی از زندگی تبدیل شود، مثل کتاب خواندن یا گوش دادن به موسیقی. این عادت به شما کمک میکند تا آگاهی و ذائقه سینمایی خود را تقویت کنید. - بدون تعصب روی ژانر، کشور و کارگردان خاصی فیلم ببینید.
برای کشف دنیای وسیع سینما، به تماشای فیلمها از ژانرها، کشورهای مختلف و کارگردانهای متفاوت بپردازید. این کار به شما کمک میکند که سینمای جهان را به شکلی جامعتر و بازتر تجربه کنید و دیدگاههای مختلف سینمایی را بشناسید. - فیلمهای برتر تاریخ و مهم سال را در اولویت قرار دهید.
به همراه تماشای لیست کارگردان محور، میتوانید تکفیلمهایی را هم در لیست تماشای خود قرار دهید: برای شروع، بهتر است فیلمهای برجسته و مهم تاریخ سینما یا فیلمهای تحسینشدهی سال را در اولویت قرار دهید. نظرات منتقدان و صاحبنظران سینما را جویا شوید و این فیلمها را به دیگران نیز معرفی کنید.
این نکات باعث میشوند که تجربه فیلم دیدن شما از سطحی به یک تجربه عمیق، هنری و فکری تبدیل شود. فیلمها ابزار قدرتمندی برای شعور و احساس هستند، پس احترام به آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
حسن مهرآذر

حسن مهرآذر
شما چگونه فیلم تماشا میکنید؟
پیشنهاد شما برای تماشای فیلم چیست؟
از نحوه و آداب فیلمبینی خودتان در قسمت «دیدگاه» بنویسید.
از نظر یک فیلم بین معمولی ، برایم درست بود
ولی یک چیز را نمی فهمم از کل مطلب ، چرا تاکید بر کارگردان بینی داریم ؟ یعنی مدتی فقط از یک کارگردان ؟
این خود با دیدن فیلم از کشور های مختلف متعارض است و ذهن ما را به سمت خاصی می برد . اگر شد جواب دهند دوستان حرفه ای در دیدن فیلم .
سپاس ازشما 🙏
بیشتر بخشهای اين مطلب برام مفید و جالب بود.
من به عنوان یک تماشاگر معمولی با دیدن فیلم های امروزی بیشتر ارتباط میگیرم تا سینمای کلاسیک. تجربه ی دیدن بهترین های کلاسیک رو هم داشتم ولی برام جالب نبودن. نقد فیلم هایی که دوست داشتم رو هم خوندم که تجربه ی خوبی بوده و از خوندنش لذت بردم. با خواندن این نکات دوست دارم بیشتر از قبل هنگام تماشای فیلم به زوایای گفته شده دقت کنم تا بتونم به سمت تماشاگر حرفهای شدن قدم بردارم