پیوند چهارشنبه‌سوری با داستان سیاوش؛ افسانه یا واقعیت؟
در سال‌های اخیر، مطلبی در فضای مجازی دست‌به‌دست می‌شود که ریشه‌ی چهارشنبه‌سوری را به داستان سیاوش نسبت می‌دهد. اما آیا این ادعا سندی تاریخی دارد؟
در شاهنامه فردوسی، داستان سیاوش را می‌خوانیم؛ پهلوانی ایرانی که به ناحق، از سوی نامادریش سودابه متهم شد و برای اثبات پاکی خود، از آزمونی سخت گذشت: عبور از کوه شعله‌های سوزان. سیاوش، بی‌باک و استوار، از آتش گذشت و بی‌گزند بیرون آمد. مردم، از این واقعه شگفت‌زده شدند و به شکرانه‌ی این پیروزی، سه روز به جشن و سرور پرداختند:
نهادند بر دشـــــت هیزم دو کوه جهـــــانی نظاره شده هم‌گروه
چو از کوه آتش به هامون گذشت خروشیدن آمد ز شهر و ز دشت
ســواران لشـکــر بـرانگیــخـتند همه دشت پیشش درم ریختند
نهادند بر دشـــــت هیزم دو کوه
جهــــــــانی نظاره شده هم‌گروه
…
چو از کـوه آتش به هامون گذشت
خروشیدن آمـــد ز شهر و ز دشت
ســواران لشـکــر بـرانگیــختـنـد
همه دشــــت پیشش درم ریختند
اما آیا این جشن همان چهارشنبه‌سوری است؟ گروهی بر این باورند که ماجرای گذر سیاوش از آتش، در آخرین سه‌شنبه‌ی سال رخ داده و مردم تا آدینه‌ی همان هفته، به شادمانی پرداخته‌اند. حتی سال وقوع آن را ۱۰۱۳ پیش از میلاد ذکر کرده‌اند. اما این ادعا هیچ سند تاریخی و علمی ندارد، چراکه سیاوش شخصیتی اسطوره‌ای است و تعیین سال دقیق برای او ممکن نیست. همچنین، در شاهنامه نیز اشاره ای به زمان جشن نشده است.
ریشه چهارشنبه‌سوری
در «تاریخ بخارا» به جشن سوری اشاره شده است که در روزهای پایانی سال برگزار شد و در آن آتش عظیمی افروخته بودند.
نیاکان ما، مردمانی شاد بودند و به هر مناسبتی جشن برگزار می کردند. چهارشنبه‌سوری نیز یکی از همین جشن‌هاست که از گذشته‌های دور برای ما به یادگار مانده است.
معنی واژه‌ی "سور"
واژه‌ی سور، دو معنا دارد: یکی سرخ (در زبان پهلوی: “سوخر”) و دیگری جشن و سرور. برخی بر این باورند که این آیین با خورشید، گرما و رنگ سرخ مرتبط است، چراکه نیاکان ما، زمستان را نماد مرگ و سرما را اهریمنی می‌دانستند. بنابراین چهارشنبه سوری را جشن پیشباز بهار و تقویت نیروی خورشید دانسته‌اند. اگرچه سندیتی ندارد و صرفا یک حدس است.
معنای دیگر واژه سور جشن است. برخی بر این باورند که جشن مربوط به فروهر درگذشتگان به چهارشنبه‌سوری امروزی تبدیل شده است. ایرانیان بر این باور بودند که روان درگذشتگان (فروهران) در پنج یا شش روز پایانی سال به زمین بازمی‌گردند. برای اینکه راه خانه خود را پیدا کنند، بر پشت‌بام‌ها آتش می‌افروختند و سفره‌ی سپیدی می‌گستردند که بر آن خوراکی‌هایی از جمله آجیل لرک قرار داشت. این آتش برای آگاهی‌رسانی بوده است. اطلاع رسانی با آتش نمونه‌های دیگری هم دارد. در «یادگار زریران» گشتاسپ دستور می‌دهد که برای آگاه کردن و فراخواندن به نبرد با ارجاسپ بر بالای بام‌ها آتش افروزند.
چهارشنبه از کجا آمد؟
به نظر می‌رسد تا اواخر دوره‌ی ساسانی، نام روزهای هفته دربین ایرانیان زرتشتی وجود نداشت. آن‌ها ماه را به چهار بخش هفت‌روزه و هشت‌روزه تقسیم می‌کردند و هر روز، نامی ویژه داشت.
نام چهارشنبه سوری احتمالا مربوط به پس از اسلام است.عرب‌ها چهارشنبه را نحس و شوم می‌دانستند و شاید همین باور باعث شد که آیین جشن سوری به چهارشنبه‌ی آخر سال پیوند بخورد.
به گزارش استاد سجاد آیدنلو دست کم از دوره صفویه نشانی از چهارشنبه سوری داریم. در کتاب احیاءالملوک(سده ۱۱) آمده است که ایرانیان شب چهارشنبه‌ی آخر سال را جشن می‌گیرند تا شومی آن را دفع کنند. بنابراین، چهارشنبه‌سوری، تداومی از جشن سوری کهن و احتمالا جشن فروهر درگذشتگان است، اما هیچ ارتباطی با داستان سیاوش ندارد.
