روتوسکوپیِ هویت در A Scanner Darkly
این نقد توسط لورا آیوینز (Laura Ivins) در فروردین 1401 نوشته و در بهمن 1403 ترجمه شده است
ریش کیانو ریوز چالشی برای تیم انیمیشن فیلم «A Scanner Darkly» ایجاد کرد. این ریش نامنظم و تکه‌تکه است، بنابراین برای ثبت دقیق تغییرات رنگ و بافت روی گونه‌های بازیگر، نیاز به کار روی جزئیات زیادی داشت.
«A Scanner Darkly» با استفاده از سبک انیمیشن روتوسکوپی ساخته شده است. در این روش، ابتدا صحنه‌ها به‌صورت لایو اکشن فیلم‌برداری می‌شوند و سپس تیم انیمیشن روی آن‌ها طراحی می‌کند. در دو فیلم انیمیشنی ریچارد لینکلیتر («A Scanner Darkly» و «زندگی بیداری» محصول 2001)، این طراحی به‌صورت دیجیتالی انجام شده است. البته می‌توان فریم‌ها را به‌صورت دستی نیز رنگ‌آمیزی کرد؛ نمونه‌ای پیچیده و زیبا از این کار در فیلم «ترون» (1982) دیده می‌شود که شامل روتوسکوپی دستی است. از آنجا که این تکنیک بر پایه یک مرجع تصویری واقعی (تصاویر فیلم‌برداری شده) است، روتوسکوپی می‌تواند حس عجیبی ایجاد کند: چیزی که هم واقعی به نظر می‌رسد و هم حالتی فانتزی دارد.
تیم انیمیشن لینکلیتر – به رهبری استرلینگ آلن – از این تکنیک برای خلق سبک خاص خود بهره برد. عناصر در قاب شناورند و به‌طور نامحسوس به واقعیت متصل باقی می‌مانند. این جلوه به اندازه فیلم «زندگی بیداری» که به‌طور مستقیم با دنیای رویاها سر و کار داشت، شدید نیست، اما همچنان وجود دارد. تکه‌های رنگ آمیزی شده روی پوست شخصیت‌ها در چهره‌شان جابه‌جا می‌شوند. بطری «هایِنکِن» زمانی که شخصیت فرد/باب/بروس (با بازی ریوز) آن را روی میز می‌گذارد، به‌صورت دوبعدی رندر شده است.
در بخش تفسیر صوتی فیلم روی دی‌وی‌دی، لینکلیتر توضیح می‌دهد که می‌دانست می‌خواهد تکنیک «زندگی بیداری» را برای این اقتباس از فیلیپ کی. دیک تکرار کند، زیرا با پرسش‌های فلسفی گسترده‌ای که دیک مطرح کرده بود، همخوانی داشت. لینکلیتر می‌گوید:
«به همان دلیلی که در "زندگی بیداری" از این روش استفاده کردم، تأثیری که روی ذهن بیننده می‌گذارد. شما به این تصاویر نگاه می‌کنید و با خودتان می‌گویید: "آیا این واقعی است؟" ... این تغییر واقعیت و دیدگاه، دقیقاً همان چیزی است که مدنظر داشتیم.»
و این ما را دوباره به ریش کیانو ریوز بازمی‌گرداند. مسئله فقط این نیست که مرجع تصویری (تصاویر فیلم‌برداری شده) چهره او نامنظم بوده است، بلکه انتخاب‌های انیمیشنی نیز از صحنه‌ای به صحنه دیگر تغییر می‌کنند، طیفی از جزئیات که از واقع‌گرایی تا چیزی شبیه تست رورشاخ امتداد دارد. ریش ممکن است جزئی به نظر برسد، اما تغییرپذیری آن بازتابی از هویت نامتعادل شخصیت است.
در داخل لباس استتار متغیر، ریوز در نقش فِرِد، یک افسر پلیس، ظاهر می‌شود که با رئیس خود در دفتر ملاقات می‌کند، گزارش وضعیت می‌دهد و با سازمان‌های اجتماعی گفت‌وگو می‌کند. در این صحنه‌ها، کلوزآپ‌هایی از صورت او نشان داده می‌شود که در آن موهای سبیل و ریش با وضوح مشخصی دیده می‌شوند. با اینکه فِرِد درون لباس دچار لغزش می‌شود، اما هویت پلیسی او به‌نوعی ساختاری کاذب برایش ایجاد می‌کند.
اما خارج از لباس استتار متغیر، او باب است؛ یک مأمور مخفی که در نقش یک مصرف‌کننده مواد مخدر ظاهر شده است. ریش نامرتب او همچنان در حال تغییر است، درست مانند وضعیت ذهنی‌اش که رو به زوال می‌رود. گاهی اوقات، ریش به‌صورت تکه‌هایی از رنگ نمایش داده می‌شود، زیبایی‌ای انتزاعی دارد و حاضر به حفظ شکل ثابتی نیست.
در تفسیر صوتی فیلم روی دی‌وی‌دی، یکی از مفسران (شاید خود ریوز، اما تشخیص صدا دشوار است) می‌گوید: «ما درون یونیفرم‌ها و لباس‌هایی که می‌پوشیم، چه کسی هستیم؟» انیمیشن روتوسکوپی در این فیلم مانند یک لایه دیگر از لباس برای بازیگران عمل می‌کند و تأکید می‌کند که هویت چقدر می‌تواند ناپایدار باشد.
اما یک لایه دیگر نیز در کار است. در دو بخش از فیلم، کیانو ریوز در نقش بروس بدون ریش ظاهر می‌شود. در فلش‌بک‌هایی به زندگی خانوادگی‌اش در حومه شهر (که رئیس فِرِد، هَنک، اشاره می‌کند ممکن است فقط یک خیال باشد که هرگز اتفاق نیافتاده)، و دوباره در مرکز درمان مواد مخدر، او کاملاً اصلاح‌شده است، صورت اصلاح کرده معمولاً نمادی از «پاک زندگی کردن» است، اما همچنین با هویت‌های یکدست و بی‌روح مرتبط است. فِرِد از زندگی یکنواخت و قالبی خود، با چمن‌زن قرمز براقش، شکایت می‌کند. دلیلی برای اینکه این مأموریت مخفی را بپذیرد وجود دارد؛ او نیاز داشت که هویت خود را به هم بریزد.
اما او بیش از حد این کار را انجام داد، و در نهایت، مصرف مواد، هویت او را کاملاً از بین برد. او به پوسته‌ای بدل شده است که در کنار پوسته‌های دیگر زندگی می‌کند؛ عاری از هرگونه تضاد درونی و بدون هیچ نشانی از هویت شخصی. صورتش تمیز اصلاح‌شده و موهایش مرتب به عقب شانه شده‌اند. او دیگر دردسرساز نخواهد شد.
مترجم: محسن قهرمانی
نام فیلم: یک پویشگر تاریک (A Scanner Darkly)
کارگردان: ریچارد لینکلیتر (Richard Linklater)
سال اکران: 2006
بودجه: 8.7 میلیون دلار آمریکا
باب آرکتور، مأمور مخفی، در مأموریتی برای تحقیق درباره‌ی گروه‌های درگیر در تجارت مواد مخدر است. اما در این مسیر، خود به یک معتاد تبدیل می‌شود و در تلاش است تا هویت مخفی‌اش را حفظ کند.
