میکیس تئودوراکیس: آشیل موسیقی یونان، هکتورِ موسیقی جهان*

در تئاتر هم بیش از هر همکار دیگری درخشید؛ با تصنیف آثاری ماندگار برای شاهکارهایی که درون‌مایه‌شان جزو موضوعات مورد علاقه‌اش یعنی تقدیر و آزادی بود:

“زنان تروا، شاه اودیپ و پرومتئوس در زنجیر”

در ایرانِ پیش و اندکی پس از انقلاب که گرفتار تب چپگرایی آرمانی و افراطی بود، نام تئودوراکیس ناگهان با دو فیلم مشهور سیاسی هموطنش “کنستانتین کوستاگاوراس” یعنی “زِد/Z” (زِد حرفِ نخست واژه آزادی در زبان یونانی است) و “حکومت نظامی/State of seige” بر سر زبانها افتاد و جادوی موسیقی اش همه را گرفتار افسون خود کرد؛ خاصه با قطعه مشهوری به نام “پائولا ۱۱۰۹۹”(ویدئوی پست) که تا مدتها در ایران با نام “شب ر‌وی شیلی” شناخته می‌شد.

اما طرفدارانش در ایران و دنیا استاد را حتی پیش این دو فیلم، بسیار خوب می‌شناختند:

از دو دهه قبل با فیلم نام آشنای “زوربای یونانی” که اقتباس زیبایی بود از رمان مشهور و خواندنی “نیکوس کازانتزاكيس” و صحنه رقص معروف آنتونی کوئین فقید همراه با موسیقی سحرانگیز تئودوراکیس بر پرده نقره ای سینما؛ قطعه ای که خیلی زود در شمار جاودانه‌های کلاسیک قرار گرفت و تقریبا هر ارکستری در جهان برای ادای دین خود به استاد و البته نمایش مهارت نوازندگان سولو در سرعت و تکنیک، آن را به رپرتوار خود افزود.

تئودوراکیس حتی با کارگردانان آمریکای کاپیتالیسم هم همکاری درخشانی داشت! فقط به این شرط که اثرشان درباره مبارزه با ظلم و فساد باشد؛ از جمله‌ی این همکاری‌ها، همراه شدنش با “سیدنی لومت” برای ساخت موسیقی متن فیلم ستایش شده ی “سرپیکو” (۱۹۷۳) با بازی آل پاچینوی جوان بود. فیلمی درباره زندگی و دوران “فرانک سرپیکو” افسر ایتالیایی_یونانی تبارِ پلیس نیویورک در اوایل دهه هفتاد، که به سبب افشاگری‌هایش همزمان مغضوب همکاران و دشمنانش گردید و چند بار از سوی هر دو، مورد سوء قصد قرار گرفت؛ و بعد از آن ترجیح داد تا برای همیشه از ساختار فاسد پلیس نیویورک خارج شود.

تئودوراکیس بالاتر از هموطنان نامدارش چون تئو آنجلوپولوس، یانیس ریتسوس، ونجلیس، دمیس روسوس، النی کاریندرو و یانی تا پیش از مرگ تحسین شده‌ترین و مورد احترام‌ترین هنرمند زنده‌ی یونان بود؛ اما بی تردید آنچه که موجب شد تا جایگاهی چنان والا میان دیگر بزرگان بیابد، شناخت، کنشگری شجاعانه و تلاش آگاهانه‌اش در به ثمر رساندن آرمان‌هایی زیبا و انسانی بود که وابسته به هیچ حزب، جناح یا سیستم سیاسی نبودند؛ حتی اگر امروز درباره‌اش بگویند که او سرسختانه و تا آخرین لحظات عمرش بر باور و گرایش سیاسی خود ثابت قدم باقی ماند.