نقد فیلم دانکرک – عدنان فلاحی

این نقد توسط عدنان فلاحی در تاریخ ۲۳ دی ۱۳۹۶ نوشته شده است

  • نقد فیلم دانکرک – عدنان فلاحی
[fancy_heading h1=”0″ style=”line”][/fancy_heading]
[blockquote target=”lightbox” author=”کارل پوپر`{`۱`}`”]نخستین چیزی که درباره ی جنگ جهانی دوم به ذهن خطور می کند این است که دقیقا جنگی علیه جنگ بود.[/blockquote]

روحیه­ ی دانکرک (یادداشتی درباره ­ی جدیدترین اثر کریستوفر نولان)

اگر بخواهیم برای کسی که تقریباً هیچ چیز درباره ­ی وقایع جنگ جهانی دوم نمی ­داند، بن­ مایه­ ای[۲] از رخداد تخلیه­ ی دانکرک تصویر کنیم چه خواهیم گفت؟ به این پرسش باز خواهیم گشت ولی اجازه دهید پرسش دیگری مطرح کنیم. یک ایرانی که در تمام عمرش نه شهر کرمان را از نزدیک دیده و نه حتی چیزی درباره­­ اش خوانده است، چه درکی از کرمان دارد؟ به ­نظر عام ­ترین و دم­ دستی ­ترین تصوری که می­ توان از کرمان داشت، برآمده از این ضرب­ المثل معروف است: زیره به کرمان بردن! رسوخ این ضرب­ المثل در گسترده ­ترین و عمومی ­ترین ابزار ارتباطی ـ یعنی زبان محاوره ـ باعث می­ شود که خیلی­ ها کرمان را با زیره ­اش تداعی کنند.

حالا به پرسش نخست برگردیم. انگلیسی­ ها اصطلاحی دارند که می­ توان آن را به «روحیه­ ی دانکرک»[۳] ترجمه کرد. این اصطلاح در واقع تجلی بن­ مایه­ ی رخداد تخلیه ­ی ساحل دانکرک ـ در حد فاصل  ۲۶ می تا ۴ ژوئن سال ۱۹۴۰ ـ است. انگلیسی ­زبانان این اصطلاح را زمانی به کار می­ برند که گروهی از افراد در شرایطی دشوار گرفتار شده ­اند و تک­ تک­شان با کمک به دیگری درصدد رهایی جمعی از این تنگنا هستند.

کریستوفر نولان بی­ شک یکی از پدیده­ های سینمایی قرن بیست ­و یکم است. سینماگری که همزمان در جلب رضایت تماشاگران خاص و عام کامیاب بوده است. فیلم­های نولان از زمانی که در سال ۲۰۰۰ با فیلم «ممنتو»[۴] مشهور شد ـ به استثنای اثر اقتباسی «بی­ خوابی»[۵] ـ همواره درگیر عنصری از تخیل بوده ­اند. به­ خصوص در دو فیلم تحسین ­شده ­ی «تلقین»[۶] و «بین­ ستاره ­ای»[۷] ، عنصر تخیل نقشی اساسی دارد. اخذ ایده ­های غیر واقعی و جا انداختن آنها در جهان واقعی چیزی است که برخی آن را «نولانیزاسیون»[۸] می­ خوانند.[۹] نولانیزاسیون سینما، چیزی است که مخاطبان، نولان را با آن می ­شناسند. اما به تصویر کشیدن دانکرک به کلی متفاوت است. نولان هیچ نقشی در خلق و ایجاد این رخداد ندارد. اینجاست که می­ توان گفت دانکرک، سنگ محک خوبی برای ارزیابی قدرت کارگردانی و فیلمسازی نولان است چراکه این­بار گویی او نه در زمین خانگی، بلکه در زمین حریف می­ بایست توانایی­ هایش را ارائه دهد. او در دانکرک بسیار دست بسته ­تر از سه­ گانه­ ی شوالیه ­ی سیاه یا تلقین است. اما نتیجه چه طور از کار در آمده است؟

نولان فقدان عنصر تخیل­ پردازی در بن­ مایه ­ی فیلمنامه را با صورت بدیع روایتگری خود کامل کرده است؛ بازی با عنصر مورد علاقه­ اش یعنی زمان! فیلم با سه روایت ناهمزمان آغاز می­ شود: روایت تقلای یک سرباز انگلیسی برای نجات از دانکرک، روایت نبرد یک خلبان انگلیسی با هواپیماهای آلمانی­ ای که دانکرک را بمباران می­ کنند، و بالاخره روایت تلاش ناخدا و سرنشینان یک قایق ماهیگیری انگلیسی برای رسیدن به دانکرک و نجات گروهی از سربازان گرفتار. نولان و تیم زبردستِ پشتِ دوربین وی، به شیوه ­ی خیره ­کننده ­ای تماشاگر را به این انقطلاع روایت­ها عادت می ­دهند. اما اوج کار وی در لحظه­ ای است که این سه روایت با هم ادغام می ­شوند و ما در پایان فیلم با سه روایت همزمان مواجه می ­شویم. فیلمبرداری درخشان هویته فن­هویتمه و تدوین لی اسمیث، تجلی روحیه­ ی دانکرک در فیلم را دوچندان کرده  است ضمن اینکه تماشاگران از کیفیت بالای طراحی و نمایش صحنه ­های نبردهای هوایی فیلم نیز محظوظ خواهند شد (در ادامه در مورد موسیقی متن فیلم هم خواهم گفت).

نولان حساسیت خاصی در استفاده از کشتی­ها و هواپیماها و قایق­های موجود در فیلم به خرج داده است. تمام آنها دقیقاً به همان شکل و شمایل واقعی­شان طراحی شده­ اند و خود فیلم نیز در ساحل دانکرک فیلمبرداری شده است.

یکی از نقاط جالب توجه و چشمگیر فیلم، آلوده نشدن فیلم به شعارهای سیاسی و احیاناً ناسیونالیستی است. برغم اینکه نولان انگلیسی است و رخداد دانکرک یکی از پیروزی­های بزرگ ارتش متفقین و به خصوص انگلستان به شمار می­ آید هیچ اثری از شعارها یا دیالوگ­های ناسیونالیستی در فیلم به چشم نمی­ خورد. فیلم تماماً متمرکز بر دو عنصر پلیدی جنگ و غریزه­ ی حفظ بقاست.

اما نمی­ توان از فیلم­های نولان گفت و نامی از آهنگساز افسانه­ ای او هانس زیمر نیاورد. ترکیبی که ما را به یاد همکاری­ های به­ یادماندنی و جاودانه ­ی آلفرد هیچکاک و برنارد هرمان می­ اندازد. این ششمین همکاری بین نولان و زیمر است. همکاری ­ای که نولان از آن این­ گونه یاد می ­کند: «ما گاه مثل دو برادر با هم می­ جنگیم و مثل دو برادر عاشق هم هستیم. این یک همکاری فوق­ العاده و یک پیوند خلاقانه ­ی شگرف است.»[۱۰] نولان پیش­تر گفته بود که بخش­ هایی از فیلمنامه­­ ی بین ­ستاره ­ای را موازی و مُلهَم از موسیقی زیمر به پیش برده است. در اینجا نیز با یک همکاری عالی مواجه ایم. نولان بخشی از بار تعلیق ­آفرینی و اضطراب موجود در فیلم را بر دوش موسیقی زیمر نهاده است. ابتکار خلاقانه­ ی نولان، ورود نماد زمان ـ این عنصر محبوب وی ـ در موسیقی متن فیلم است: تیک­ تاک ساعت! صدای تیک­ تاکی که در پس موسیقی متن فیلم خودنمایی می ­کند در واقع صدای تیک­ تاک ساعت مچی نولان است. و تیتراژ پایانی فیلم نیز به پیشنهاد خود نولان، یک از قطعات مشهور آهنگساز بزرگ انگلیسی سر ادوارد اِلگار[۱۱] است.

مورخان در مورد رخداد دانکرک با یک ابهام رو به ­رو هستند. چرا ارتش آلمان نازی در نُه مایلی دانکرک به دستور هیتلر، ۷۲ ساعت متوقف شد و این فرصت را برای انگلیسی ­ها ایجاد کرد که صدها هزار نیروی خود را از یک مهلکه ­ی حتمی نجات دهند؟ پاسخ این پرسش روشن نیست اما فرمانده­ ی برجسته­ ی ارتش نازی گرد فون روندشتت[۱۲]، تخلیه­ ی دانکرک را یکی از بزرگ­ترین نقاط عطف جنگ جهانی دوم می ­خواند[۱۳] و دیگر فرمانده­ ی بزرگ ارتش نازی اریش فن­مانشتاین[۱۴]  آن را یکی از بزرگ ­ترین ابراشتباهات هیتلر می ­داند.[۱۵]

اما بالاتر از همه ­ی این چون­ و چرا ها آنچه که نهایتاً در رخداد دانکرک خودنمایی می­ کند چیزی نیست جز روحیه ­ی دانکرک.

[۱]. Karl Popper, THE LESSON OF THIS CENTURY, p.51

[۲]. theme

[۳]. Dunkirk spirit

[۴]. Memento

[۵]. Insomnia

[۶]. Inception

[۷]. Interstellar

[۸]. Nolanisation

[۹i]. برای مثال بنگرید به نقد جیمز دایر منتقد امپایر از فیلم بین­ ستاره­ ای:

https://www.empireonline.com/movies/interstellar/review/

[۱۰]. http://www.classicfm.com/composers/zimmer/music/christopher-nolan-interview/

[۱۱]. Sir Edward William Elgar (1857-1934)

[۱۲]. Gerd von Rundstedt

[۱۳]. William Shirer, The Rise and Fall of the Third Reich, p.731

[۱۴]. Erich von Manstein

[۱۵]. Benoît Lemay, Erich von Manstein: Hitler’s Master Strategist, trans. from the French by Pierce Heyward, p.153

  • درباره فیلم
نام فیلم: دانکرک (Dunkirk)
کارگردان: کریستوفر نولان (Christopher Nolan)
سال تولید: ۲۰۱۷
در ماه می ۱۹۴۰، آلمان به خاک فرانسه پیشروی کرد، و نیروهای متفقین را در ساحل دانکرک به دام انداخت. با استفاده از هر گونه کشتی نظامی و غیر نظامی در خدمت که می توانستند پیدا کنند و تحت پوشش نیروهای هوایی و زمینی نیروهای انگلستان و فرانسه، نیروهای دام افتاده توانستند به آرامی و به طور منظم از ساحل تخلیه شوند. در پایان این ماموریت قهرمانانه، ۳۳۰ هزار سرباز فرانسوی، بریتانیایی، بلژیکی و هلندی به سلامت تخلیه شدند.
نقد فیلم دانکرک – حمیدرضا نیتی
نقد فیلم تنگه ابوقریب – سید بهنام حسینی
نقد فیلم خجالت نکش – سید بهنام حسینی
نقد فیلم به وقت شام – سید بهنام حسینی
نقد فیلم امیر – سید بهنام حسینی
نقد فیلم لاتاری – سید بهنام حسینی
نقد فیلم چهارراه استانبول – سید بهنام حسینی
نقد فیلم عرق سرد – سید بهنام حسینی
نقد فیلم بمب، یک عاشقانه – سید بهنام حسینی
نقد فیلم فروشنده – حمیدرضا نیتی
مرور فیلم فروشنده – وندی آید
نقد فیلم هتل بزرگ بوداپست – حمیدرضا نیتی
نقد و بررسی فیلم پرسونا – مرتضی باقری
نقد فیلم دانکرک – حمیدرضا نیتی
مرور فیلم بلیدرانر ۲۰۴۹ – برایان تالِریکو
نقد و بررسی فیلم پالپ فیکشن – مرتضی باقری
نقد و بررسی فیلم سرگیجه – راجر اِبرت
نقد و بررسی فیلم باگزی – راجر اِبرت

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

اسکرول به بالا